صنعت مشاوره مدیریت امروزی در جهان و ایران صنعتی جوان است در حالی که ارائه مشاوره‌های سازمانی و تجاری به سازمان‌ها، کارخانجات و سایر نهادهای اقتصادی یا فعالان صنعت و تجارت دارای سابقه‌ای چند هزار ساله بوده و از این رو، می‌توان گفت عمر صنعت مشاوره برابر با تاریخ فعالیت‌های صنعتی و تجاری است. در ادامه، سیر شکل‌گیری و گسترش حرفه مشاوره مدیریت در طول زمان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. با ما تا انتهای مقاله تاریخچه و تحول صنعت مشاوره مدیریت همراه شوید.
تاریخچه و تحول صنعت مشاوره مدیریت از آغاز
آهسته آهسته رویکرد جدیدی به نام مدیریت علمی در علم مدیریت از سال ۱۸۷۱ تا ۱۸۹۹ میلادی به وجود آمد و ظهور اولین مشاوران را به اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ میلادی و به بزرگانی مثل فردریک تیلور، هنری گانت، آرتور لیتل و هرینگتون امرسون نسبت می‌دهند. همچنین نخستین شرکت در زمینه حرفه مشاوره مدیریت، در سال ۱۸۸۶ میلادی توسط آرتور دی لیتل (شیمی‌دان) بنیان نهاده شد.
شرکت لیتل در ابتدا با هدف پژوهش‌هایی در مورد سیستم‌های مدارک و مستندات و تحقیقات کاربردی در شیمی ایجاد شد اما پس از مدتی در سایر زمینه‌های مدیریتی از جمله استراتژی سازمان، مدیریت فناوری، تحقیق در عملیات مالی و مدیریت ریسک نیز فعالیت کرد. در سال ۱۸۹۸ میلادی نیز نخستین شرکت فعال در زمینه حسابداری با نام کوپرز و لیبراند تأسیس شد.
امرسون نیز در سال ۱۸۹۹ میلادی با ایجاد رویکردی نوین در مدیریت و تاسیس شرکت امرسون، فعالیت خود در زمینه مشاوره عمومی را آغاز کرد. در آن زمان، شرکت‌های مشاوره‌ای در زمینه علوم مهندسی فعالیت می‌کردند و شرکت امرسون، اولین شرکتی بود که به مشاوره‌های ویژه در زمینه مدیریتی اقدام کرد.
قرن ۲۰ میلادی برای رشد در حوزه‌های مختلف مدیریتی فرصت مناسبی بود. در این قرن، توجه ویژه‌ای به نیروی انسانی شد. زوج گیلبرث یعنی فرانک و لیلیان گیلبرث از اولین محققانی بودند که شرکت مشاوره‌ای در زمینه مهندسی و مدیریت تأسیس کردند. نخستین مدرسه بازرگانی نیز در سال ۱۹۰۸ میلادی در یکی از دانشگاه‌های نیویورک در کشور آمریکا تأسیس شد.
موسس مدیریت پروژه کیست؟
هنری گانت یکی دیگر از پیشگامان مدیریت علمی و ابداع کننده مدیریت پروژه بود و از او به عنوان پدر مدیریت پروژه نام برده می‌شود. هنری گانت مهندس بود و نمودار گانت را در سال ۱۹۱۰ میلادی پیشنهاد کرد چرا که شروع و پایان پروژه و شناسایی گلوگاه‌های بحرانی در فرایند پروژه را مشکل اساسی در مدیریت پروژه‌های مهندسی می‌دانست.
البته برخی از محققان مخالف این موضوع هستند که مهندسان تولید و صنایع نخستین مشاوران مدیریت هستند و بر این باور است که بانکداران، حسابداران و حقوقدانان اولین کسانی هستند که سنگ‌بنای مشاوره مدیریت فعلی را گذاشتند. در سال‌های پس از ۱۹۲۵ میلادی روند رو به رشد مشاوره در زمینه‌های مالی و حسابرسی توسعه پیدا کرد.
در همین سال جورج اس.می شرکت مشاوره‌ای در زمینه سودآوری و بهره‌وری در شرکت‌ها تأسیس کرد و با کمک خانواده‌اش به اداره آن پرداخت. شرکت جورج اس.می بر چالش های شرکت‌های کوچک و متوسط و افزایش سطح بهره‌وری و سودآوری آنها تکیه داشت.
مطالعات هاثورن چگونه شروع شد؟
التون مایو که پروفسور مدرسه کسب و کار هاروارد بود، در سال ۱۹۲۷ میلادی یک شرکت مشاوره‌ای در زمینه تحقیقات صنعتی ایجاد کرد. از جمله مطالعاتی که مایو در زمینه تولید و عملیات و اثر آن بر روی کارایی انجام داد مطالعات هاثورن بود.
در واقع مطالعات هاثورن در دهه ۱۹۲۰ میلادی باعث پدیداری فعالیت‌های تحقیق و مشاوره در زمینه روابط انسانی شد به طوری که در این دهه شرکت‌های مشاوره متعددی تاسیس شدند و شخصی به نام لیندال یوریک در انگلستان اقدام به تاسیس شرکت مشاور در زمینه کسب و کار نمود.
شهرت یوریک به خاطر جمع‌آوری عقاید و نظرات اندیشمندانی مانند فایول و یکپارچه کردن دیدگاه‌های آنها بود. یوریک در زمینه علوم اداری نیز مجله معتبری منتشر کرد و در همین زمینه نیز کتابی تالیف کرد که در زمینه علوم اداری بسیار شناخته شده است.
آغاز سیر تحول در صنعت مشاوره مدیریت
در واقع، نسل دوم مشاوران در طول سال‌های۱۹۱۰ تا ۱۹۴۰ میلادی پدیدار شدند: محققانی مانند ادوین بوز، جیمز مکینزی در آمریکا و لیندون ارویک و شارل بودو در اروپا تکنیک‌هایی مانند فرایند بودجه‌ریزی، سازمان‌دهی بخشی، مدل‌های پاداش براساس شایستگی و روش‌های پیش‌بینی را معرفی کردند.
در نیمه نخست قرن ۲۰ میلادی نیز شرکت‌های تخصصی مشاوره مدیریت همچون Hay Associates، Bruce Payne & Associates ، McCormick & Paget، Cresap، Towers Prrin شکل گرفتند و صنعت مشاوره، جهش بزرگی را تجربه کرد. بر این اساس نقش صنعت مشاوره به عنوان یک صنعت و کسب و کار بزرگ، از اوایل قرن ۲۰ بارز شد.
مقاله «خاستگاه‌های مشاوره مدیریت مدرن» استدلال می‌کند که پس از رکود بزرگ آمریکا، رشد جدی در صنعت مشاوره مدیریت بوجود آمد؛ برای مثال، شرکت جیمز مکنزی و شرکا که در سال ۱۹۲۶ میلادی در شیکاگو تاسیس شده بود، ۱۰ سال بعد یعنی در سال ۱۹۳۶ میلادی بیش از ۲۴ نفر کارمند داشت و دفتر دومی نیز در نیویورک باز کرده بود.
شروع تغییر روند تحول از دهه ۱۹۳۰ میلادی
همچنین تا دهه ۱۹۲۰ میلادی مشاوران مدیریت عمدتاً مهندسانی بودند در جهت حل و فصل مشکلات فنی اما در دهه ۱۹۳۰ میلادی سازمان‌های متعددی برای بهبود استراتژی، ساختار و عملکرد مالی بنگاه‌ها خود از مشاوران مدیریت بهره می‌بردند.
به بیان دیگر، در سال ۱۹۳۰ میلادی حدودا ۱۰۰ شرکت مشاوره وجود داشت، اما یک دهه بعد یعنی در سال ۱۹۴۰ میلادی تعداد شرکت‌های مشاوره به بیش از ۴۰۰ شرکت افزایش پیدا کرد.
دهه ۱۹۵۰ میلادی نیز دهه بازسازی صنایع پس از جنگ و افزایش گرایش افراد به تحصیل در رشته MBA است. در فاصله دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ میلادی نیز رقابت میان شرکت‌های مشاوره‌ای به شدت افزایش پیدا کرد و مشاوران مدیریت علاوه بر تمرکز بر بهبود کیفیت، در تلاش برای یافتن مشتری و متقاعد ساختن مشتریان بودند و این رقابت باعث شد از دهه ۱۹۶۰ میلادی به بعد تغییرات قابل توجهی در شیوه تبلیغات و بازاریابی در حرفه مشاوره مدیریت صورت پذیرد.
پس از ۱۹۵۰ م. ، مشاوره استراتژی و سازمان در آمریکا و سپس در نقاط گوناگون جهان به سرعت توسعه پیدا کرد؛ اروپا، آسیا و آمریکای لاتین پس از آمریکا با موجی از خدمات مشاوره استراتژی و سازمانی مواجه شدند. در حقیقت، ممنوعیت انجام کار مشاوره‌ای توسط بانک‌ها، از مهمترین دلایل تأثیرگذار در بکارگیری مؤسسات مشاوره‌ای توسط شرکت‌ها بود.
به بیانی دیگر، با تفکیک بانکداری بازرگانی از بانکداری سرمایه‌گذاری، توجه شرکت‌ها را از بانک‌های ارائه دهنده مشاوره به موسسات مشاوره مدیریت تغییر داد. در نتیجه در پایان سال ۱۹۵۰ میلادی شاهد تاسیس سازمان‌های مشاوره دیگری در زمینه‌های کاری و چارچوب‌های متفاوتی بودیم.
آغاز ورود زنان به دنیای مشاوره مدیریت
اقدام جهت جذب زنان در رشته MBA در سال ۱۹۶۲ م. توسط مدرسه کسب و کار هاروارد زمینه ورود زنان به دنیای مشاوره مدیریت بود. با توجه به تحولاتی که به وجود آمد به طور خلاصه می‌توان بیان کرد که مشاوران آمریکایی در دهه ۱۹۶۰ میلادی مدیریت دانش آمریکایی را به اروپایی‌ها می‌فروختند، همچنین دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی، دهه‌های پیدایش و شکل‌گیری گروه‌های مشاوره استراتژیک بود.
شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات نیز از اوایل دهه ۸۰ میلادی به صنعت خدمات مشاوره مدیریت پیوستند و ایده‌های بزرگی مانند استراتژی، تحول سازمانی، مهندسی فرایندهای سازمانی، مدیریت زنجیره تامین، مدیریت دانش و تجارت الکترونیکی در طول دهه‌های ۷۰، ۸۰ و ۹۰ میلادی مطرح شدند و در این دوره شاهد جهانی شدن زنجیره تولید و بازار، کمرنگ شدن مرز میان صنایع گوناگون، تحولات فناوری و پیچیدگی عملیات، ظهور اینترنت و کسب‌وکار الکترونیک و سایر موارد مشابه، انگیزه‌های رشد چشمگیر تقاضا برای این خدمات مشاوره مدیریت شد.
در سال ۱۹۹۰ میلادی صنعت مشاوره در اوج خود قرار گرفت و در سال ۲۰۰۰میلادی افول اقتصادی در استفاده از مؤسسات مشاوره‌ای تأثیر گذاشت و صنعت مشاوره رقابتی‌تر شد.
موضوع دیگری که در این سال‌ها رشد قابل ملاحظه‌ای داشت، تمایل دانش آموختگان رشته MBA به فعالیت در حرفه مشاوره مدیریت بود، به گونه‌ای که در سال ۱۹۹۵ م. دانش آموختگان این رشته بیش از هر سال دیگر جذب شرکت‌های مشاوره مدیریت شدند.
قرن بیست و یکم، عصر رایانه و اینترنت نامیده می‌شود و شرکت‌های مشاوره با ماهیت فناوری اطلاعات و ارتباطات شکل گرفتند و در بحث بازرگانی مباحثی مانند تجارت الکترونیک، بازاریابی الکترونیکی، تبلیغات الکترونیکی و … پدیدار گشتند و باعث رشد و توسعه شرکت‌های مشاوره مدیریت شد.
جمع بندی مقاله و کلام پایانی
در این مقاله به صورت تخصصی تاریخچه و سیر تحول صنعت مشاوره مدیریت را از آغاز تا پایان مورد بررسی قرار دادیم تا درک بهتری از سیر تکاملی صنعت مشاوره مدیریت پیدا کنید. در پایان خوشحال خواهیم شد نظرات و تجارب ارزشمند خود را درباره تاریخچه و سیر صنعت مشاوره مدیریت با ما در قسمت نظرات به اشتراک بگذارید، شاد و پیروز باشید.